برای بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان بیابانی ایران، حسین آخانی و همکارانش نمونه‌های DNA را به یک شرکت در سئول می‌فرستادند که خدمات سریع و قابل اطمینان توالی‌یابی ارائه می‌داد. اما چند هفته پیش، این زیست‌شناس دانشگاه تهران نامه‌ای از شرکت دریافت کرد که در آن توضیح داده شده بود دولت کره جنوبی به این شرکت توصیه کرده «با ایران معامله نکند». دلیل این امر، خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود—پیمانی چندجانبه که ایران در آن موافقت کرد فعالیت‌های کلیدی هسته‌ای خود را متوقف کند در ازای کاهش تحریم‌های بین‌المللی.
در ۸ اوت، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با استناد به «طیف کامل تهدیدات ایران»، دستوری اجرایی صادر کرد که تحریم‌های آمریکا را «در سریع‌ترین زمان ممکن» بازگرداند. برای تحت فشار گذاشتن اروپا و سایر طرف‌های باقی‌مانده در توافق، دولت ترامپ همچنین تهدید کرد که نهادهای خارجی دارای منافع در آمریکا را که به تجارت با ایران ادامه دهند، جریمه خواهد کرد. خروج آمریکا و بی‌ثباتی‌های پیش از آن، اقتصاد ایران را متزلزل کرده و این کشور را بیش از پیش منزوی ساخته است. با کمبود منابع مالی و تضعیف روابط بین‌المللی، آخانی می‌گوید: «وضعیت علم روزبه‌روز بدتر می‌شود.»
تحریم‌ها و تضعیف پژوهش‌های علمی
نوید مدنی، زیست‌شیمیدان ایرانی‌الاصل در مؤسسه سرطان دانا-فاربر و دانشکده پزشکی هاروارد در بوستون، می‌گوید: «کشورهای غربی نزدیک به ۴۰ سال است که سعی در منزوی کردن ایران دارند.» در دهه گذشته، با تشدید تحریم‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران، دانشمندان ایرانی راه‌های خلاقانه‌ای برای ادامه تحقیقات یافتند. اما حمید گورابی، ژنتیک‌دان مؤسسه رویان در تهران، می‌گوید تحولات اخیر آسیب‌های شدیدی به برنامه‌های تحقیقاتی و روحیه پژوهشگران وارد کرده است: «مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های ما با شرایطی فاجعه‌بار مواجه شده‌اند.»
از ژانویه تاکنون، ارزش ریال ایران بیش از نصف کاهش یافته و این ضربه‌ای سنگین به علم وارد کرده است. گورابی می‌گوید در مؤسسه رویان—که در زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی و پزشکی تولیدمثل در سطح جهانی فعال است—بودجه دولتی تنها کفاف حقوق کارکنان و یارانه‌های غذا و انرژی را می‌دهد و این مؤسسه برای خرید تجهیزات و مواد آزمایشگاهی بیش از پیش به درآمدهای حاصل از بیماران وابسته شده است. با این حال، تعداد کمتری از ایرانیان این روزها توان پرداخت هزینه‌های درمان در این مؤسسه را دارند. گورابی می‌افزاید: «به دلیل تحریم‌ها، تجهیزات اغلب فقط در بازار سیاه و با قیمت‌های بسیار بالا در دسترس هستند.»
تعلیق همکاری‌های بین‌المللی
احسان شمسی گوشکی، متخصص اخلاق پزشکی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، می‌گوید چندین کارآزمایی بالینی با حمایت خارجی که با مشارکت محققان ایرانی انجام می‌شد، متوقف شده و «بسیاری دیگر در خطر تعلیق هستند.» سایر همکاری‌ها نیز کاهش یافته‌اند. برای مثال، یک طرح ابتکاری برای کاهش نابرابری‌های سلامت شهری که توسط بنیاد ولکام تراست (یک مؤسسه خیریه زیست‌پزشکی در لندن) اجرا می‌شد، قصد داشت تهران را به عنوان یکی از شش شهر پایلوت انتخاب کند. اما مَجید عزتی، پژوهشگر سلامت محیط در کالج امپریال لندن و مدیر این پروژه، می‌گوید: «نتوانستیم بانکی پیدا کنیم که حاضر به انتقال وجوه به تهران باشد.» او می‌افزاید این پروژه قصد دارد همکاران ایرانی را «از نظر علمی درگیر نگه دارد.»
محققان دانشگاه علوم پزشکی تهران (TUMS) اخیراً با خبری مشابه مواجه شدند. آنها قرار بود با گروهی از دانشکده پزشکی آیکان در مونت ساینای نیویورک برای یک مطالعه درباره الگوهای بیماری‌های قلبی-عروقی در استان گلستان ایران همکاری کنند—مطالعه‌ای که توسط مؤسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) تأمین مالی می‌شد. اما مونت ساینای نتوانست سهم ایران از این کمک مالی را به تهران انتقال دهد. (مونت ساینای از اظهارنظر خودداری کرد.) رضا ملک‌زاده، مدیر مؤسسه تحقیقات بیماری‌های گوارشی TUMS و همکار این پروژه، می‌گوید: «با این حال، ما تلاش می‌کنیم با بودجه خودمان این همکاری را ادامه دهیم.»
موانع سفر و تبادل علمی
حتی یک برنامه مهم آمریکایی که تا پیش از این توانسته بود تنش‌ها را پشت سر بگذارد، اکنون تحت تأثیر قرار گرفته است. از سال ۱۹۹۰، آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا با همکاری نهادهای ایرانی، کارگاه‌ها و تبادلات علمی در زمینه‌هایی مانند زلزله‌شناسی، مدیریت آب و آلودگی هوا برگزار کرده که شامل مشارکت ۱۵۰۰ دانشمند از دو کشور بوده است. اما این برنامه نزدیک به یک سال است متوقف شده. گلن شوایتزر، مدیر این برنامه، می‌گوید: «در انتظار تحولات بیشتر در سیاست خارجی هستیم.» به گفته منابع، یکی از ابهامات این است که آیا دانشمندان آمریکایی می‌توانند معافیت‌های محدودی از تحریم‌ها برای همکاری با همتایان ایرانی دریافت کنند یا خیر.
از سوی دیگر، ممنوعیت سفر ترامپ در سال ۲۰۱۷، ورود بیشتر شهروندان ایرانی به آمریکا را ممنوع کرده است. همچنین دانشمندان اروپایی و سایر کشورها به دلیل قانونی که پیش از ریاست‌جمهوری ترامپ تصویب شده، کمتر به ایران سفر می‌کنند. از اوایل ۲۰۱۶، افرادی که به ایران، عراق، لیبی، سومالی، سودان، سوریه یا یمن سفر کرده‌اند، از برنامه معافیت ویزای آمریکا محروم می‌شوند—برنامه‌ای که ورود به آمریکا را تسهیل می‌کند. این قانون دانشمندان را از همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی در ایران بازمی‌دارد، زیرا نگران رد درخواست ویزای آمریکا هستند. گوشکی می‌گوید: «این مسئله به یکی از بدترین مشکلات تبدیل شده است.»
تلاش برای ادامه پژوهش‌ها علیه همه موانع
مدنی، که سالی یک یا دو بار برای بازدیدهای تحقیقاتی به ایران سفر می‌کند، می‌گوید قصد ندارد اجازه دهد فضای سیاسی ناامیدکننده تلاش‌هایش را متوقف کند: «ما باید در برابر تحریم‌ها مقاومت کنیم.» آخرین همکاری او با محققان ایرانی، جستجوی ترکیبات ضد اچ‌آی‌وی در گیاهان دارویی ایران است. اما با تعلیق خدمات پیک سریع‌السیر به آمریکا در ایران، او اخیراً مجبور شد فقط برای دریافت نمونه‌ها به تهران پرواز کند تا بتواند آنها را در آزمایشگاهش بررسی کند.
لینک مقاله
https://www.science.org/doi/10.1126/science.361.6406.961
دیدگاه ها